De speurtocht naar de herkomst van de naam Kelfkens

Deze website beschrijft mijn speurtocht en de resultaten van genealogisch onderzoek naar de achternaam Kelfkens. Deze achternaam is vrij uniek in Nederland en daarbuiten. De vroegste vermeldingen gaan terug tot in de 15e eeuw in de regio Nijmegen.

Introductie

Mijn naam is Marcel Kelfkens. Deze website beschrijft mijn stamboomonderzoek naar het geslacht Kelfkens. Het is de uitkomst van het nodige speurwerk in archieven, maar ook het samenvoegen van al bekende gegevens. Het resultaat is een stamboom bestaande uit ruim 500 dragers van de naam Kelfkens. De hier gepubliceerde vorm, die slechts voor een klein deel de nog levende personen omvat, bestaat uit ruim 420 naamdragers. Daarnaast zijn nog meerdere dragers van de naam Kelfkens, Kelffken of Calffkens bekend, die tot nu toe niet aan deze stamboom gelinked konden worden (zie Nijmeegse tak en Nader Onderzoek).

De speurtocht
De al eerder gepubliceerde stambomen liepen tot midden 17e eeuw eindigend bij Jan Kelfkens en de zonen Pieter en Willem levend te Utrecht. Utrecht is tevens de plaats waar tot eind 19e eeuw het grootste deel van de familie gewoond heeft. Daarna is de familie uitgewaaierd naar Dordrecht, Zuid-Afrika en de VS en later ook naar België, Haarlem, Rotterdam, Nijmegen, Den Haag en andere plaatsen.

Tevens was bekend dat in Nijmegen een aantal dragers van de naam Kelffken voorkwamen in de 15e, 16e en 17e eeuw. Het verdere verband was echter onbekend maar werd wel vermoed.
De tak in Nijmegen maakte deel uit van de gegoede burgerij, die schepenen en burgemeesters heeft voortgebracht. In de gevel van het stadhuis in de Steenstraat is nog een gevelsteen te vinden met het wapen van de familie afgebeeld. Ditzelfde wapen is in het bezit van de nakomelingen van de naar Zuid-Afrika vertrokken familie.

Hoewel dus vermoedens bestaan van een verband tussen de nu nog levende Kelfkensen en de oude familie in Nijmegen, kon dit nog niet aangetoond worden. Door gegevens van meerdere, niet voor de hand liggende archieven te combineren zijn we nu echter wel een stuk verder gekomen. Het online beschikbaar komen van steeds meer archieven heeft daar zeker bij geholpen.

De vroegst bekende Kelfkens in Utrecht was Jan Peterz. Tevens was bekend dat in Delft een Jan Peterz afkomstig uit Dordrecht in 1622 is getrouwd met Maritgen van Oosterwijk. Met gegevens uit het archief van Utrecht (overlijdensgegevens van Maritgen) kon bevestigd worden dat het hier om dezelfde persoon handelt.
Daarnaast was uit Dordrecht bekend dat in 1599 een Johan is gedoopt, zoon van Pieter Jans en Coex Hendricxen.

Dit is dus een Jan (Johan) Peterz Kelfkens. De enige met deze voornaam en patroniem die tot nu toe gevonden is in Dordrecht. We mogen dus aannemen dat we hiermee weer een generatie aan de stamboom kunnen toevoegen.
Tot slot konden we op zoek naar een Jan Kelfkens ((in het locale dialect als Calfkens geschreven). De eerste vermelding in Dordrecht betrof het jaar 1564, in een transportregister (9.704, 321). De akte beschrijft een regeling rond weeskinderen. De akte is inmiddels (deels) ontcijferd, en het blijkt dat verwezen wordt naar een locatie naast het huis van Jan Kalfkens op de Nieuwe Haven. In 1564 moet Jan dus in Dordrecht gewoond hebben. In 1588 vinden we een volgende vermelding van Jan in een transportregister (9.718, 328), met de toevoeging wed. (weduwnaar).


In een volgende transportakte (9.719, 329) uit 1590 vinden we de vermelding van een aantal Calfkens’en in 1 akte (waarin ws. een boedelscheiding geregeld wordt). Het betreft: wijlen Jan, Jan (predikant in Meerkerk), Goossen, Geertruijd, Agnes, Christina, Margaretha, Elisabeth en Pieter. Voorts is Beelken Coppen Hermans de boedelhoudster van de wijlen Jan. De familieverhoudingen zijn niet uit het document af te leiden, maar wellicht betreft dit dus de kinderen van Jan en Beelken.

Enig bewijs voor verbanden binnen de Dordrechtse familie is er wel uit de voogdaanwijzing in 1605 in Gorinchem van Jan Janz Calfkens over de kinderen van zijn broer Pieter en zuster Stijntgen (Christina), die kennelijk toen allebei recent waren overleden. Jan was destijds predikant te Werkendam. Of de overige genoemde personen ook allemaal broers en zussen zijn met als vader Jan Calfkens, is nog niet duidelijk.

Voor Jan Calfkens is de afkomst uit Nijmegen aannemelijk uit transportakte 9.729, 827 uit maart 1573. Hierin wordt melding gemaakt van Dirk en Jan Calfkens uit Nijmegen. In akte 9.729, 1011 wordt duidelijk dat beide heren wijnkopers zijn. Naast Nijmegen wordt ook Keizerswaard (Kaisersweert bij Dusseldorf) in een akte genoemd (9.729, 858).


Naast de akten van Jan Calfkens worden nog meer aanwijzingen gevonden dat de familie uit Nijmegen afkomstig is. De trouwakten van Elisabeth Jansdr, Geertruijd Jansdr, Christina Jansdr, en Beelken Jansdr vermelden allen als herkomst Nijmegen. Alleen de trouwakte van Pieter Jansz vermeld Dordrecht als herkomst.
Alles bij elkaar is dit wel voldoende bewijs om aan te nemen dat de familie uit Nijmegen afkomstig is.

Hier houdt voorlopig het spoor even op. Er valt wellicht nog één en ander op te maken uit de akten waarin de familieleden genoemd worden, maar dit vergt het doorgronden van vrij moeizaam leesbare handschriften.

Hypothese?
Het is natuurlijk leuk een hypothese op te werpen over de verdere voorouders van de familie. Vooralsnog is dit dus een pad met veel onzekerheden. Er is echter wel een aanknopingspunt met gepubliceerde gegevens.
Een overzicht van Rietstap (Heraldieke bibliotheek, 1872-1883) vermeld de combinatie Jan en Dirk Kalffken, die in Nijmegen geleefd hebben. Zoals boven genoemd komt de combinatie van Jan en Dirk (Derick) ook voor in één van de Dordrechtse akten, en mogelijk hebben we hier dus een verband te pakken. De daar genoemde Jan en Dirk zijn een zonen van Gerrit, en die is op zijn beurt een zoon van Johan Kalffken, koopman te Nijmegen, in 1568 verbannen door Alva wegens heuling met de rebellen. Johan overleed in datzelfde jaar.

Voorlopig is het nog een hypothese en zal nog heel wat informatie verzameld moeten worden om dit verder te bewijzen.
Neemt niet weg dat de vroegste vermeldingen rond 1486 (Clais) en 1503 (voornaam onbekend) voorkomen in schepenboeken met verwijzing naar Nijmegen als woonplaats. Daarnaast wordt in 1548 Jan Kelffken (zoon van Jacob) uit Keizersweert als inwoner van Nijmegen aangenomen. Keizersweert is gelegen nabij Dusseldorf. Gezien de activiteiten van de familie (schippers) is het niet onmogelijk dat een deel van de familie afkomstig is uit plaatsen stroomopwaaarts aan de Rijn.

De naam Kelfkens

De huidige geslachtsnaam Kelfkens komt in de oude archieven voor in een aantal varianten. De vroegste vorm is Kelffken, en dit is de vorm die met name in Nijmegen gehanteerd wordt. In Dordrecht vinden we rond 1600 als schrijfwijze vooral Calffkens, en 30 jaar later later in Utrecht wordt het Kelffkens. De spelling variëert doordat een vaste schrijfwijze van woorden nog ontbrak in die tijd en doordat er vooral fonetisch genoteerd werd. Daarnaast is de dubbele ff de schrijfwijze voor de f tot aan de 18e eeuw, wat verklaart dat de naam later zijn huidige vorm kreeg: Kelfkens.

Als bijzonderheid kan ook nog vermeld worden dat een Jan Kelffkens in een akte voorkomt als Jan Vitellus, wat de latijnse vertaling van kalfje is.

Het wapen

In het wapen, dat voorkomt o.a.. in de gevel van het stadhuis in de Steenstraat in Nijmegen voorkomt, komen drie kalfkoppen voor naast een schip. Dit bevestigt het vermoeden dat de naam Kelfkens verwijst naar ‘kalfjes’. Tevens wordt een veel binnen de familie voorkomend beroep geïllustreerd, namelijk schipper. De oudst bekende Kelffken wordt genoemd in 1486 als grootschipper. De preciese betekenis van dit beroep lijkt nogal te variëren per streek. In Gouda betrof het schippers met relatief grote schepen (ref), terwijl het in Groningen schippers betrof die voeren op de Oostzee en Engeland. Grootschippers voeren ook op Indië.  

Schets van het wapen van Dirk Kelfkens

Origineel van het wapen van Dirk Kelfkens

Wapen van Cornelis Johannes Kelfken, 1823

Wapen als gevelsteen in de Steenstraat in Nijmegen